–Antes de nada, moitas grazas, Cristina, por nos concederes esta entrevista en días de tanto traballo para ti. Anque o tema é a información nos tempos da pandemia, os últimos acontecementos de EEUU obrígannos a lle dar a volta ao guión. Antonte foi a toma de posesión de Joe Biden. Que cambios son os máis esperados nesta nova etapa?

Un xiro total. Pensade que aquí a maioría dos cidadáns foron votar pensando en Trump. Foi unha elección entre os que adoran a Trump e os que non o soportan, entre os que pensan que é o mellor presidente que tivo este pais, case un mesías, e os que o desprezan e cren que é un perigo para a democracia. Trump deixa a moi pouca xente indiferente. Os votantes de Biden esperan un cambio radical. Trump pasou catro anos desmontando as políticas de Obama: o achegamento a Cuba, o acordo con Irán, etc. A nivel interno tentou tumbar a reforma sanitaria. Agora Biden empezará por desfacer moito do que fixo Trump. En política exterior, por exemplo, Biden quere volver ás organizacións internacionais que Trump abandonou, empezando pola OMS e polo pacto de París contra o cambio climático. Quere despregar outra vez a diplomacia estadounidense, achegarse de novo aos aliados europeos. Unha aposta polo multilateralismo despois da era do "America First", "Estados Unidos primeiro".

Con respecto á pandemia, tamén veremos un cambio radical. Non hai máis que ver a campaña electoral que fixeron os dous: Trump facendo mitins multitudinarios sen máscaras nin medidas de distancia social, e Biden con actos virtuais, sempre con máscara. Mesmo tirou do clásico 'drive through' estadounidense: facía actos que a xente seguía dende o coche. E se falamos doutro dos retos urxentes neste país, a división social, moitos esperan un cambio de rumbo tamén con isto. Biden presentouse coma o candidato que quería unir os estadounidenses, rebaixar a tensión, tender pontes.  

–Por se fose pouco coa covid e as súas consecuencias, sucede o asalto ao Capitolio, ao edificio máis sagrado da democracia nese país. Dobre pesadelo para o soño americano?

Si, o asalto ao Capitolio conmocionou este pais. O edificio non se enfrontaba a nada semellante dende hai dous séculos, cando os británicos o queimaron na guerra. Pero agora o inimigo da democracia estadounidense, os que o tomaron pola forza, non foi outro exército, foron cidadáns que querían cambiar os resultados das eleccións, seguidores extremistas do que aínda era presidente. É unha situación insólita. Para moitos é a culminación de anos de polarización, dunha cultura política tóxica baseada no odio ao rival, e dos enganos aos cidadáns. Xa antes das eleccións Trump anticipaba que se perdía sería por unha fraude electoral. E despois da súa derrota estivo inoculando esa mentira nos seus seguidores durante semanas. Non lle bastou perder sesenta demandas nos xulgados, nin que varios estados repetiran varias veces o reconto. Agora o país móvese nun territorio nunca explorado. Os Estados Unidos presumían de ser a mellor democracia do mundo e agora a fraxilidade do sistema quedou exposta cunha violencia estremecedora en directo nos televisores de todo o mundo. 

"Estados Unidos presumía de ser a mellor democracia do mundo e agora a fraxilidade do sistema quedou exposta cunha violencia estremecedora en directo nos televisores de todo o mundo"

–Como se explica que o país máis poderoso do mundo sexa tan vulnerable e que o gobernante máis poderoso do mundo teña tal desvarío?

Aquí seguimos preguntándonos, por exemplo, por que fallou tanto a seguridade, por que non había un dispositivo maior nun día no que se esperaban protestas e moitos chamaban a atacar o Capitolio en redes sociais de ultradereita. Agora sabemos que a policía do Capitolio pedira reforzos que nunca chegaron, que o FBI tiña alertado de plans violentos, ou que ducias dos manifestantes que viñeron a Washington ese día estaban en listas antiterroristas, moitos vinculados ao supremacismo branco. Pero o perigo vén de antes. Aquí ese día, a situación xa era insólita antes do asalto, cun presidente denunciando sen probas de fraude electoral, con decenas de congresistas do seu partido tentando impugnar o resultado e outros cargos republicanos sufrindo presións para facelo. O mesmo día do asalto, Trump, nun mitin a dous kilómetros do Capitolio, repetiu aos seus seguidores que el gañara por moito e que tiñan que "loitar coma no inferno" para recuperar o seu país. Mesmo lles dixo que marcharía con eles ata o Capitolio, aínda que despois non o fixo. E hai que ter en conta que Trump ten unha enorme popularidade entre os seus votantes (agora baixou despois do asalto, pero tíñaa) e eles cren o que lles di. Millóns de estadounidenses realmente están convencidos de que lles roubaron as eleccións. E a furia vén de antes.

O éxito de Trump explícase ben pola enorme desconexión entre boa parte da sociedade e os políticos tradicionais, esa elite política de Washington da que tanto fala Trump. A xente conservadora de zonas rurais tan diferente da población das urbes máis progresistas e cosmopolitas, xente mallada hai anos pola crise económica, atopou de pronto un líder ao que seguir: Trump, que prometía devolverlles o orgullo. Que gran paradoxo: o seu mandato terminou cunha imaxe humillante para este pais: o Capitolio invadido. Durante anos ademais aquí foi crecendo unha cultura política baseada en desacreditar o contrario, mesmo con mentiras. Así empezou precisamente Trump: expandindo o engano de que Obama non nacera nos Estados Unidos. E todas esas teorías conspirativas, que tanto calan nos que están desexando crelas, chegaron a un punto de culminación co engano da fraude electoral.  

–Pálpase división social? Como van recuperar o orgullo americano? 

Este é un pais completamente dividido, entre o interior máis rural e conservador e as costas máis urbanas e cosmopolitas. Xa o era antes de Trump, pero agora era máis obvio e agora esa división tiña un referente. Cando estiven cubrindo a manifestación do 6 de xaneiro, chamoume a atención o enorme enfado, a furia dos seguidores de Trump e despois chegou o asalto ao Capitolio. O ataque foi todo un choque neste pais e levará moito tempo calibrar as consecuencias. Pode que a sociedade tente curar as feridas, mesmo que moitos seguidores de Trump reflexionen e tomen distancia. Pero ao mesmo tempo podemos ver como gañan forza teorías conspirativas, grupos radicais.

Na política estamos vendo consecuencias inmediatas para Trump. Hai pouco presumía de que podían darlle o premio Nobel da Paz e agora o seu nome está ligado aos asaltantes do Capitolio. Perdera as eleccións pero podía dicir que fora o candidato republicano máis votado da historia. Mesmo tiña un movemento co seu nome, o trumpismo, e moitos agardaban que anunciase a súa candidatura para 2024. Agora enfróntase a outro xuizo político e sen garantías de saír absolto. Cada vez máis aliados o abandonan, as empresas e doantes estanse a desvincular da súa marca. Mesmo quedou sen o seu megáfono favorito: a súa conta de Twitter. O asalto foi tamén unha sacudida para o partido republicano, que xa parecía o partido de Donald Trump. Agora os republicanos teñen sobre a mesa unha decisión clave para o seu futuro: castigar a Trump e distanciarse do home que dominou o partido estes catro anos e que tantos votos e seguidores achegou, ou protexelo e intentar pasar páxina sen desgustar os trumpistas. 

"Moitas veces, nos actos de Trump, cando ía preguntarlles aos seus votantes, pedíanme que me quitara a máscara para falar con eles"

–Nas imaxes do asalto vemos de todo menos máscaras. A estas alturas da pandemia, o seu uso, segue a ser obxecto de debate?  
 
Si, e de feito outro episodio moi difícil de dixerir do asalto ao Capitolio ten que ver con isto. Os congresistas demócratas denuncian que cando os escoltaron e esconderon nun lugar seguro do edificio, acazapados e amoreados, sen poderen gardar distancia uns con outros, algúns dos seus colegas republicanos non levaban máscara. Varios deron positivo días despois. Foi unha situación de risco moi obvia. Aquí o tema da máscara está moi politizado. Na manifestación do 6 de xaneiro, ao preguntar aos seguidores de Trump o motivo polo que estaban alí, daban sobre todo dúas respostas: porque nos roubaron as eleccións e porque Biden quere poñernos máscara a todos. E moitas veces, nos actos de Trump, cando ía preguntarlles aos seus votantes, pedíanme que me quitara a máscara para falar con eles. Algo habitual tamén é que che pregunten se es demócrata por levar a máscara ou se tes medo do coronavirus. Trump estivo durante meses ridiculizando as máscaras e aquí converteuse nun símbolo de identidade partidista, moi a pesar dos médicos que levaban as mans á cabeza.

–Xa con respecto á situación sanitaria que estamos a vivir, que atrancos atopas ti ou atopades os xornalistas á hora de informar? Que estado de saúde ten a liberdade de expresión? 

Está claro que a pandemia cambiou as nosas vidas e tamén moitas rutinas do noso traballo coma xornalistas, sobre todo ao principio, cando case ninguén quería ser entrevistado en persoa e empezamos a facer entrevistas online. A tecnoloxía axudou moito a buscar formas seguras de falar coa xente, pero, claro, pérdense matices ao traballar así. O xornalista achega moito máis cando está nos sitios. Pouco a pouco, retomamos o traballo na rúa, con precaucións, e case podo dicirche que nunca estivera tantas horas coas botas postas coma nos últimos meses: xa en plena pandemia tocoume cubrir as protestas contra o racismo, varios mitins de Trump, a manifestación do 6 de xaneiro, etc.

O que máis cambiou para min foi a cobertura da Casa Branca, deixei de ir fisicamente ás roldas de prensa. Pero aquí fomos os propios xornalistas os que puxemos esas restricións: limitar o aforo nos actos da Casa Branca por precaución, para evitar contaxios. O equipo de Trump nunca tivo moitos reparos en encher unha sala. El de feito empezou a dar máis roldas de prensa ca nunca coa pandemia. Aquí a queixa dos xornalistas neses primeiros meses non era a falta de comunicación co presidente, nin a falta de oportunidade de facerlle preguntas. A queixa era máis ben que en pleno ano electoral convocaba roldas de prensa para falar da pandemia e moitas veces, en vez de dar información veraz sobre a COVID, utilizábaas para lanzar as súas mensaxes de campaña.  

"Unha cousa que sempre me estremecía nos mitins de Trump era como, nalgún punto do seu discurso, sempre sinalaba as tarimas onde estabamos os xornalistas e insultábanos"

–Agora que dende aquí ninguén nos escoita en América, que lle pasa a Trump? Que lle fixestes os xornalistas para que vos declarara a guerra?

Poderiamos falar moitísimo da relación de Trump cos xornalistas, pero non é tan diferente da que ten cos políticos, empresarios ou con outras profesións. É unha relación baseada no principio de "estás comigo ou na miña contra". E informar de algo que lle prexudica ou facerlle unha pregunta que non lle gusta para el é estar na súa contra. Unha cousa que sempre me estremecía nos mitins de Trump era como, nalgún punto do seu discurso, sempre sinalaba as tarimas onde estabamos os xornalistas e insultábanos e falaba das fake news e os seus seguidores apupábannos. E dábame a sensación de que en cada mitin era peor ca no anterior, de que en 2020 era peor que en 2019. 

–Que aprendeches da pandemia, tanto no eido do profesional coma do persoal, se permites que nos metamos nese terreo?

Aprendín que as cousas non se poden dar por descontadas, que son máis fráxiles do que pensamos. É unha idea que temos moitas veces os xornalistas, cando viaxamos a zonas de conflito ou a traxedias naturais e vemos de súpeto como a forma de vida de moitas persoas cambalea. Pero é certo que despois volvemos ás nosas casas, ás nosas zonas de confort e de seguridade. 

Esta vez, en cambio, estamos a informar dunha cousa que nos golpeou tamén a nós e que cambiou a nosa vida. Ademais é algo descoñecido, non temos idea das consecuencias que terá a longo prazo para nós e para a nosa sociedade. Entón aí temos un reto. Os xornalistas temos que estar á altura das circunstancias, sobre todo nesta época na que proliferan tantos bulos e tantas teorías conspirativas. Temos unha enorme responsabilidade.

"Os xornalistas temos que estar á altura das circunstancias sobre todo nesta época na que proliferan tantos bulos e tantas teorías conspirativas. Temos unha enorme responsabilidade"

–En España e en Galicia, neste último ano estamos aprendendo a teletraballar. Esta fórmula supoño que xa leva tempo instalada nos EUA. No xornalismo, cal é a situación real?

A pandemia transformou esta cidade na que vivo eu. Washington é unha cidade baseada nas relacións interpersoais, no networking, nas happyhours, nos contactos de traballo. É unha cidade na que a xente, cando sae de traballar, segue a traballar pero cunha copa na man. É unha cidade na que todo xira en torno ás institucións, ao goberno federal, ás embaixadas, á diplomacia, etc. Son profesións que viven do contacto.  Coa pandemia o centro de Washington baleirouse porque todos estes edificios de oficinas se poden permitir teletraballar e mandaron a xente para casa. Converteuse nunha cidade prácticamente deserta.

É esta unha cidade na que viven tamén moitos xornalistas e as cousas tamén cambiaron para nós. Moitas persoas que entrevistabamos antes, agora prefiren ser entrevistadas a través de internet. Quizáis a diferenza máis importante entre os medios estadounidenses e os nosos medios é que aquí, por exemplo, as televisións estaban xa moi afeitas a faceren este tipo de entrevistas. Conexións en directo con políticos ou expertos que están nas súas casas ou nos seus despachos e que fan o traballo dende alí. Entón aquí a verdade é que os medios asumiron con máis naturalidade, por exemplo, que un xornalista presente o telexornal dende a súa casa. Pasou e pasa moito aquí coa pandemia. Moitos xornalistas trasladaron o plató de televisión ás súas casas. Pero ao final, o labor dos xornalistas é estar na rúa. O noso oficio é sair e buscar historias. 

–Pensas que hai risco de que a pandemia nos poida arredar da rúa moito tempo e xusto agora, nun momento coma o que estamos a vivir, no que fai tanta falta contar historias?

Non creo que a pandemia sexa un perigo para o xornalismo. Hai moitos anos que falamos de moitos perigos. Vivimos tempos moi cambiantes e moitas veces preguntámonos se a nosa profesión seguirá existindo coma unha profesión que nos dea de comer pero a mellor maneira de sobrevivir é demostrando o valor que temos, o necesarios que somos, sobre todo nestes tempos. Temos unha enorme responsabilidade, nestes tempos nos que abonda tanta desinformación, tantas teorías conspiratorias. Aquí nos EUA é algo moi evidente nestes últimos anos. De feito, toda esa desinformación, todas esas mentiras e teorías conspiratorias, acabamos de ver como estiveron a piques de matar a democracia estadounidense con esa traca final que foi o asalto ao Capitolio. Por eso penso que os xornalistas temos unha enorme responsabilidade nestes tempos.

–Para acabar, coñeces a Galicia da pandemia? Volveches a casa nestes últimos meses? Aquí te agardamos.

Non, non volvín. É un pouco difícil, polas restricións de viaxe. Podo entrar sempre que queira en España pero despois tería problemas para volver entrar nos EUA. Dende Europa, aquí só poden entrar cidadáns estadounidenses, xente con “greencard”, tarxeta verde, diplomáticos ou xente á que lle dean un permiso especial. A verdade é que nunca fora tan consciente da enorme distancia que hai, do lonxe que estou de Galicia. Eu vivo aquí coa miña familia, co meu marido e cos meus dous fillos pequenos, que probablemente pasarán dous anos sen que vexan os seus avós. O día que esteamos de volta en Galicia e mollemos os pés nunha praia de Vigo, no océano Atlántico, será o día no que quizais o peor da pandemia teña pasado. Será unha pequena vitoria persoal e familiar. Esperemos que chegue pronto ese día. 

MATILDE VÁZQUEZ