–A polarización cada vez maior da política estalle a pasar factura ao xornalismo? Estanse a converter moitos medios en apéndices dos partidos políticos?

Sen ningunha dúbida. Non é tanto que algúns medios sexan apéndices dos partidos -que algúns tamén o son- senón que moitos actúan seguindo unha orientación máis política que xornalística. Mesmo ás veces é o medio o que consegue condicionar a posición do partido e non ao contrario. Unha parte do universo mediático conservador hai xa tempo que abrazou o que poderiamos chamar o modelo Fox, onde, máis que de xornalismo, estamos falando de puro activismo político. Nos novos medios xurdidos nos últimos anos, tamén hai exemplos diso, neste caso tanto á esquerda como á dereita. A tendencia agrávase coa creación na rede, mediante o uso do algoritmo, de audiencias que son guetos ideoloxicamente pechados. O problema máis preocupante é que unha parte cada vez maior do público xa só busca eses medios de combate, o seu único interese é alimentarse informativamente de medios que aplaudan de xeito incondicional aos seus e critiquen de xeito incondicional aos outros. As comunidades de socios nos medios dixitais funcionan ás veces como elemento de presión negativa, porque hai lectores que demandan xornalismo puramente partidista.  

–O xornalismo está a cumprir dignamente co seu papel de informar á cidadanía durante a pandemia?

Falar do xornalismo como un todo resulta cada vez más problemático. Eu creo que tivemos neste último ano moitos exemplos de xornalismo espléndido e outros moitos xa non só de pésimo xornalismo, senón de facelo pasar por tal, o que de ningunha maneira cumpre as normas máis elementais da profesión. A pandemia é un desafío complicado para informar, porque temos que ocuparnos dunha materia na que a maoiría nin somos expertos nin estamos afeitos a cubrir. Por iso a primeira premisa debería ser a da humildade, fuxir dese falabaratismo dalgúns tertulianos que opinan como se fosen eminencias en epidemioloxía. A cautela, nestes casos, é máis necesaria que nunca, como tamén contrastar con coidado todas as informacións. Alén diso –que é o básico– penso que hai que evitar a sobreabundancia de información, porque pode ter consecuencias perturbadoras sobre o público. E tamén estar atentos para que non se tomen casos aillados como se fosen a norma xeral (por exemplo, nos incumprimentos das reglas sanitarias).

"Unha parte do universo mediático conservador hai xa tempo que abrazou o que poderiamos chamar o modelo Fox, onde, máis que de xornalismo, estamos falando de puro activismo político"

–O uso de infografías e gráficos animados axudan a entender a información científica, ás veces difícil de comprender para un lector medio. Un dos medios que mellor as usou foi El País. As novas ferramentas están sendo determinantes no xornalismo na pandemia?

Moito. Nunha cobertura como esta, con tantas complexidades técnicas, o xornalismo visual ten unhas posibilidades didácticas ás que é moi difícil que chegue o escrito. Unha reportaxe gráfica de El País sobre como se producen os contaxios en espazos pechados conseguiu tal éxito de audiencia que foi traducido mesmo ao xaponés. Por certo, un dos integrantes do equipo que o elaborou é un galego, Artur Galocha, que acaba de ser fichado por The Washington Post.  

–Ao mesmo tempo, esas ferramentas tecnolóxicas da web parece que incentivan a obsesión dos medios coas últimas horas, os urxentes e as actualizacións. Estas prácticas están penalizando ao xornalismo ou son necesarias?

Son necesarias cando son necesarias, dispensando a tautoloxía. A urxencia sempre acompañou ao xornalismo e dar as noticias o máis rápido posible é básico na nosa profesión. O problema chega cando, no afán de captar audiencia e de espectacularizar a actualidade, ás veces ata o rídiculo, danse últimas horas e urxentes con cousas de moi escasa relevancia. E cando se poñen as présas de chegar primeiro por diante da cautela de ter ben contrastada a información. A loita pola audiencia na rede é feroz e os medios caen con demasiada frecuencia nesas prácticas que non lle fan ben ningún á nosa profesión.     

–Como está a determinar a precarización da profesión a calidade informativa? É posible a especialización ou mesmo a motivación con salarios baixos, ERTES, freelances mal pagados, etc.?  

Pois para mal, por suposto. E se mesturamos isto co que diciamos na anterior pregunta, temos un caldo ben ruín, unha especie de fast food xornalístico, de mala calidade, que enche pero non alimenta nada. 

"A primeira premisa debería do xornalismo debería ser a da humildade, fuxir dese falabaratismo dalgúns tertulianos que opinan como se fosen eminencias en epidemioloxía"

–Os cidadáns están a empezar a ter repercusións psicolóxicas pola pandemia, incluído o cansanzo e a depresión. Hai demasiada información sobre a Covid?

Xa dicia antes que era unha das cousas a vixiar. O que pasa é que é difícil medir cando estamos diante dun acontecemento que condiciona de tal xeito toda a nosa vida e, polo tanto, monopoliza a actualidade. Aínda así, hai que pararse a pensar e non deixarse levar sen máis pola corrente. De todos os xeitos, isto é moi contraditorio. A min tenme pasmado o desinterese xeral por esa estarrecedora cifra de mortos diarios. Desinterese dos medios, pero tamén bastante dos políticos e dos propios cidadáns. Non sei cal é a solución, a verdade. Estamos todos aprendendo disto.  

–Cales foron os principais erros de comunicación e de xestión da pandemia por parte do Goberno? Houbo intentos de ocultar información, descoordinación, partidismo?  

Creo que o maior erro foi colocar por diante de todo a comunicación. E digo comunicación, non estrictamente información. Refírome a esa nova política na que a preocupación fundamental non é o que se fai, senón como se conta. Todo se subordina á famosa construción do relato, que é iso, un relato, non sempre coincidente coa realidade. Ao revés, moitas veces o que pretende é maquillar a realidade. No que máis nos afecta ao noso traballo, creo que case todo o mundo está de acordó en que a información estatística foi un desastre.  

–Parece obvio que a política non estivo á altura das circunstancias. Ten arranxo este clima de enfrontamento continuo, de liñas vermellas que se sobrepasan cada día? Como se percibe este clima desde unha redacción como a de El País?

Véxoo difícil. Non sei se se podería aliviar un pouco, pero ese clima tan envelenado non vai desaparecer dun día para outro. E a el, por certo, contribúen moito determinados medios de comunicación, eses que cada día derraman centos de litros de gasolina sobre o público. Para min como xornalista resulta –como din os portugueses– un pouco cansativo. Entre outras cousas, porque tes que andar todo o día tentando que non te arrastren ás trincheiras.  

"A min tenme pasmado o desinterese xeral por esa estarrecedora cifra de mortos diarios. Desinterese dos medios, pero tamén bastante dos políticos e dos propios cidadáns"

–Esa polarización percíbese especialmente na política madrileña, de polémica en polémica. É un efecto buscado que pode ter réditos políticos pese ás consecuencias sociais? 

Iso é moi interesante: a polarización ten o seu foco central en Madrid e de aí espállase polo resto do Estado, aínda que, por sorte, vai chegando cunha intensidade menor. Por suposto que é algo premeditado. É certo que a dereita acostuma usar esas armas cada vez que perde o poder e que nesta ocasión todo se exaltou aínda máis porque viron na pandemia a posibilidade de derrubar un Goberno que presentaban como ilexítimo. Pero tamén é certo que na esquerda hai xente que non ten interese ningún en rebaixar ese clima, porque entenden que unha dereita radicalizada é o adversario más fácil de batir nas urnas.     

–Polo contrario, moitos ven desde Madrid a Feijoo como un exemplo de moderación e xestión. É unha visión interesada para contrapoñela a outros modelos do seu partido, é unha percepción real ou realmente está a xestionar a crise mellor?  

Sen entrar en valoracións persoais, é certo que a percepción dende fóra é que a xestión en Galicia foi bastante razoábel. As cifras, menos peores que a media española, axudan a asentar esa sensación, como o feito de que nunca se chegara ao colapso hospitalario. En Madrid acostuman a comprar só unha parte de Feijóo, xusto a do dirixente máis moderado e menos belixerante cos adversarios políticos. É unha imaxe probablemente parcial, porque Feijóo ten moitas facetas, pero o que non se pode negar é que está ben lonxe dos excesos e do folclorismo dos seus compañeiros de partido en Madrid.  

"Todo se subordina á famosa construción do relato, que é iso, un relato, non sempre coincidente coa realidade. Ao revés, moitas veces o que pretende é maquillar a realidade"

–Como cambiaron as rutinas de traballo dos xornalistas durante esta pandemia? Como afecta traballar desde casa, sen o contacto tan directo coas fontes ou os compañeiros?  

Eu tiven que facer durante unha boa parte destes últimos meses traballo de organización e podo dicir que é un pesadelo. O que na redacción resolves nun minuto, dende casa lévache catro chamadas. E os grupos de whatsapp do traballo son o derradeiro círculo do inferno. Non estar na redacción, nese clima de discusión permanente do que xurden tantas ideas, tamén empobrece o traballo. E o acceso ás fontes é máis complicado, claro Dito iso: nós seguimos todos teletraballando e aínda así sacamos o xornal adiante. Paréceme case un milagre.  

–Falabas nun artigo sobre os bares. Hai gañadores e perdedores nesta crise sanitaria? 

Cando falas de crise e gañadores e perdedores, non hai sorpresas: adoitan ser sempre os mesmos, dun lado e do outro. Por sectores económicos concretos, está claro que a hostelería é grande perxudicada.  

–Como afectará esta nova crise ao xornalismo?  

Para ben non parece. Dependerá tamén de como sexa a marcha da economía, que á súa vez dependerá de como vaia a inmunización. Pero hai xa unha consecuencia moi clara nun caso concreto: o xornal en papel acaba de sufrir outro golpe tremendo. As vendas derrubáronse durante o confinamento domiciliario e non volveron remontar. E sen os ingresos das edicións impresas, cando aínda está sen desenvolver o negocio dixital, moitos xornais poden pasar serios problemas.    

–Quédalle algún lugar á deontoloxía neste panorama tóxico? 

Si, claro, quédalle todo. Eu quero ser optimista. Precisamente cando todo é tan tóxico, sempre ten que haber xente que procure ese xornalismo respetuoso coa verdade e coas reglas do oficio. 

"Os grupos de whatsapp do traballo son o derradeiro círculo do inferno. Non estar na redacción, nese clima de discusión permanente do que xurden tantas ideas, tamén empobrece o traballo"

–Parece que hai unha tendencia pola que os medios empezan a pechar os contidos para os lectores non rexistrados ou de pagamento. É un camiño necesario para a supervivencia e sen marcha atrás? 

Polo menos para un medio como El País non hai outra solución se se quere manter a súa dimensión e os seus recursos profesionais intactos. Hai outros medios que viven máis dunha audiencia militante -e aquí non o digo só no sentido partidista- e que están saíndo adiante por outras vías, como os pagamentos voluntarios.  

–Cal é a mellor estratexia con Google e as redes sociais multinacionais: competir ou colaborar? 

Non creo que haxa opción. Mentres ninguén lle poña límites o seu poder, non hai más remedio que colaborar. O outro é como se Andorra lle declara a guerra os Estados Unidos. En calquera caso, é unha situación bastante difícil de dixerir para os medios.

–Que poden facer os xornalistas e os medios fronte á desinformación? Que ferramentas temos para dar esa batalla? Os portais de verificación son a mellor solución?  

Os portais de verificación son moi necesarios, sen dúbida. Pero eu sigo pensando que a mellor ferramente é opor a esa desinformación a información de verdade, contrastada, profunda, meditada e sen apriorismos políticos.  

–Que che preocupa do día despois de que remate ou se controle a pandemia? Que imos atopar ao final deste túnel? Pensas que realmente sairemos mellores?  

Preócupame que a fenda económica e social se faga aínda maior. E no caso dos medios, que se afonde na precarización laboral e sigan gañando terreo os intoxicadores disfrazados de xornalistas. Polo demáis, unha das cousas que me incomodan moito nestes tempos é a cantidade de profetas que saen todos os días, eses Rappeles do tertulianismo, da socioloxía, da filosofía, da economía… Non creo que ningúen saiba de seguro como imos saír desta.  

–Levas moitos anos traballando en El País, onde pasaches por distintas posicións. Como cambiou o xornal desde que traballabas en el en Galicia ata hoxe?  

O desenvolvemento do dixital. Iso mudou radicalmente o noso traballo. Agora é como se traballásemos ao mesmo tempo nun xornal e nunha axencia de noticias. Todo é máis urxente e, polo tanto, máis abafante.  

–Que lle recomendarías a un rapaz ou rapaza que quere dedicarse a esta profesión?  

Que sexa sempre humilde no seu traballo. E que nunca esqueza que está xestionando un dereito alleo: o de todos os cidadáns a estar ben informados e a que se lle conte a verdade.

DARÍO JANEIRO